പ്രകൃതിദുരന്തങ്ങളെ മനസ്സിലാക്കുന്നതിലും അതിന്റെ ആഘാതം കുറക്കുന്നതിലും ഇന്ത്യയിലെ ഇതര സംസ്ഥാനങ്ങള്‍ക്കൊക്കെ മാതൃക ആകേണ്ട ഒരു സംസ്ഥാനമാണ് കേരളം. എന്നാല്‍ ദുരന്തനിവാരണത്തില്‍ മാതൃകാപരമായ ഒരു ഇടപെടല്‍ നടത്തുന്നതില്‍ കേരളം എത്രത്തോളം വിജയിച്ചിട്ടുണ്ട് എന്നുള്ളത് കേരളം ഗൗരവമായി പഠിക്കേണ്ടതും പഠനവിധേയമാക്കേണ്ടതുമായ ഒരു വിഷയമാണ്. 2018 ലെ പ്രളയം കൃത്യമായി പറഞ്ഞാല്‍ 1924 ലെ പ്രളയത്തിനു ശേഷം കേരളം കണ്ട ഒരു വലിയ ദുരന്തമായിരുന്നു. ഇതിനെ തുടര്‍ന്ന് കേരളം നവ കേരള നിര്‍മ്മിത എന്ന പേരില്‍ ഒരു പുനരധിവാസ പദ്ധതി ആവിഷ്‌കരിച്ചു. ഓരോ മലയാളിയും, ഈ നവ കേരള പദ്ധതിയുടെ ഭാഗമായി. അതോടൊപ്പം ഒരുതരത്തിലുള്ള വിമര്‍ശനങ്ങള്‍ക്കുമുള്ള ഇടം കേരളത്തിലെ പൗരസമൂഹം നല്‍കിയതുമില്ല. പൊതുജനങ്ങളുടെ പിന്തുണയുള്ള ഒരു പുനരധിവാസം എന്നത് ലോകത്തെ ഏത് സര്‍ക്കാരുകളും ആഗ്രഹിക്കുന്ന ഒന്നാണ്. ദുരന്തത്തോടുള്ള പ്രതികരണം എന്ന നിലയില്‍ പൗരബോധവും കേരളത്തില്‍ ഉണ്ടായി. ഈ പൗരബോധത്തെ തങ്ങളുടെ താല്‍പര്യത്തിന് അനുകൂലമാക്കി മാറ്റുന്നതില്‍ കേരള സര്‍ക്കാര്‍ വിജയിച്ചു. അത് കൊണ്ട് തന്നെയാണ് അശാസ്ത്രീയമായ ഡാം മാനേജ്മെന്റും വേണ്ടത്ര തയ്യാറെടുപ്പുകള്‍ നടത്താത്തതുമെല്ലാം വെള്ളപ്പൊക്കത്തിനും മറ്റ് ദുരന്തങ്ങള്‍ക്കും കാരണമെന്ന് കണ്ടെത്തിയത്. എന്നാല്‍ ഇതെല്ലാം തന്നെ വൈകാരികമായും അതോടോപ്പം നവകേരളം എന്ന രാഷ്ട്രീയ മുദ്രവാക്യത്തില്‍ ഇല്ലാതായി. ദുരന്ത സമയത്തു സര്‍ക്കാരിനോടൊപ്പം നില്‍ക്കുക എന്നത് ഒരു സാമൂഹിക ബാധ്യതയായി കണ്ടവരാണ് കേരളത്തിലെ ഭൂരിപക്ഷം ജനങ്ങളും. എന്നാല്‍ അത്തരം പിന്തുണയുടെ മറുവശം ദുരന്ത നിവാരണമെന്നാല്‍ ഒരു സര്‍ക്കാര്‍ സന്നദ്ധപ്രവര്‍ത്തനമായി ചുരുക്കപ്പെട്ടു എന്നതാണ്. ഇത്തരം സമീപനങ്ങള്‍ തിരുത്തപ്പെടേണ്ടതുണ്ട്. 

^{2018 ലെ പ്രളയം | PHOTO : WIKI COMMONS}
നവകേരളം എന്ന ആശയത്തെ ഒരു വലിയ ജനകീയ മുന്നേറ്റമായി അവതരിപ്പിക്കുന്നതിലും അതിന്റെ പുറത്ത് ജനകീയ അംഗീകാരം നേടിയെടുക്കുന്നതിനും സര്‍ക്കാരിന് കഴിഞ്ഞു. ഭരണകക്ഷി അവരുടെ പാര്‍ട്ടി സംവിധാനങ്ങള്‍ വളരെ ഗൗരവമായ രീതിയില്‍ ഉപയോഗിച്ചിട്ടുണ്ട്. കുടുംബശ്രീ പോലുള്ള സംവിധാനങ്ങള്‍ ഉപയോഗിച്ചിട്ടുണ്ട്. കേരളത്തിലെ പൗര സമൂഹ ബോധത്തെ, സര്‍ക്കാര്‍ അനുകൂലമായി മാറ്റുന്നതില്‍ ഈ നവകേരള എന്ന ആശയത്തിന് കഴിഞ്ഞു. ജനകീയാസൂത്രണ പദ്ധതിക്ക് കിട്ടിയതിനേക്കാള്‍ വലിയ ഔര്‍ പിന്തുണ ഈ കാര്യത്തില്‍ നവകേരള പദ്ധതിക്ക് കേരളത്തില്‍ കിട്ടി എന്നത് വസ്തുതയാണ്. കൃത്യമായി പറഞ്ഞാല്‍ കേരളത്തില്‍ പ്രളയത്തിന് ശേഷം വലിയ വികസന മാതൃകകള്‍ രൂപപ്പെടുന്നു എന്ന ഒരു ആശയത്തിന് വലിയ പിന്തുണ കിട്ടി. എന്നാല്‍ ഇത്തരം ജനകീയ ഇടപെടലുകള്‍ക്ക് ശേഷം സര്‍ക്കാരിന്റെ തന്നെ രേഖകള്‍ പരിശോധിച്ചാല്‍ 2018ലെ പ്രളയത്തെ കേരളം അതിജീവിച്ചില്ല എന്നും മനസിലാകും. വീട് നഷ്ടപ്പെട്ട സാമ്പത്തികമായി പിന്നോക്കം നില്‍ക്കുന്ന ജനങ്ങള്‍ക്ക് ലൈഫ് മിഷന്‍ പദ്ധതിയുടെ പിന്തുണയോടെ സര്‍ക്കാരും സന്നദ്ധ സംഘടനകളും വീടുകള്‍ വെച്ചു നല്‍കി എന്നതൊഴിച്ചാല്‍ മറ്റൊരു കേരളം സാധ്യമായിട്ടില്ല. ഇത്തരം തിരിച്ചറിയലുകളാണ് ഇന്ന് കേരളത്തിന് വേണ്ടത്. 

വയനാട് ദുരന്തം കേരളം നേടിയെടുത്തു എന്ന് അവകാശപ്പെടുന്ന വീണ്ടെടുക്കലിനെ ചോദ്യം ചെയ്യുന്നതാണ്. നാന്നൂറിലധികം മനുഷ്യജീവന്‍ നഷ്ടപ്പെട്ടു എന്ന അവസ്ഥ കേരളം നേടിയ എല്ലാവിധ വികസന നേട്ടങ്ങളെയും ചോദ്യം ചെയ്യുന്നതാണ്. കേരളം പോലെ സാമൂഹിക വികസനം നേടിയ ഒരു സമൂഹത്തില്‍ സംഭവിക്കാന്‍ പാടില്ലാത്തതാണ് ഈ മരണങ്ങള്‍. അത് കൊണ്ട് തന്നെ, പുനരധിവാസം എന്തായിരിക്കണമെന്ന ഒരു മാതൃക കേരളത്തിന് മുന്നോട്ടുവയ്ക്കാന്‍ കഴിയണം. 2004 ലെ സുനാമി പുനരിധിവാസ മാതൃക കേരളത്തിലെ ഒരു മാതൃകയാണെന്ന് പലപ്പോഴും അവകാശപ്പെടാറുണ്ട്.
എന്നാല്‍ ഇരുപത് വര്‍ഷങ്ങള്‍ക്കിപ്പുറം സുനാമി പുനരധിവാസം മറ്റൊരു ഗേറ്റോ ആയി മാറി എന്നതാണ് വസ്തുത. 

^{വയനാട് ദുരന്തം | PHOTO : WIKI COMMONS}
2004 ലെ പുനരധിവാസം കൊണ്ടുണ്ടാകുന്ന മാറ്റങ്ങളെ കുറിച്ചുള്ള ഒരു പഠനവുമായി ബന്ധപ്പെട്ട് അവിടുത്തെ മനുഷ്യര്‍ പറഞ്ഞത് പുനരധിവാസം എന്നാല്‍ പറിച്ചുനടല്‍ ആയിരുന്നുവെന്നും മറ്റൊരു സാധ്യത അവരുടെ മുന്നില്‍ ഇല്ലായിരുന്നു എന്നതുമാണ്. പുനരധിവാസത്തെക്കുറിച്ചുള്ള ഒരു സാമൂഹിക വിശകലനം നടത്താനുള്ള അക്കാദമിക് കാഴ്ചപ്പാടുപോലും ഇല്ലായെന്നും മനസ്സിലാക്കേണ്ടതാണ്. കേരളത്തിലെ ഗുലാത്തി ഇന്‍സ്റ്റിറ്റ്യൂട്ട് ഓഫ് ഫിനാന്‍സ് ആന്‍ഡ് ടാക്സഷന്‍ (GIFT) സുനാമി പുനരധിവാസത്തെ കുറിച്ചുള്ള ഒരു പഠനത്തില്‍ സൂചിപ്പിച്ചത് പുനരധിവാസത്തില്‍ ജനങ്ങള്‍ തൃപ്തരല്ല എന്നാണ്. വയനാട്ടിലെ ദുരിതബാധിതര്‍ക്ക് വേണ്ടിയുള്ള പുനരധിവാസ പദ്ധതി ഇനിയും തുടങ്ങിയില്ല, സര്‍ക്കാര്‍ പതിവില്‍ നിന്നും വ്യത്യസ്തമായി 1000 ചതുരശ്ര അടിയുള്ള വീടുകള്‍ വെച്ചുനല്‍കും എന്ന് പറയുന്നുണ്ട്. അത്തരത്തില്‍ ഒരു തീരുമാനത്തിലേക്ക് സര്‍ക്കാര്‍ എത്തിയതിന് പിന്നില്‍ ഇവിടത്തെ സന്നദ്ധ സംഘടനകള്‍ക്ക് പങ്കുണ്ട്. കാരണം കേരളത്തിലെ സന്നദ്ധ സംഘടനകളാണ് നിലവിലെ രീതിയില്‍ നിന്നും വ്യത്യസ്തമായി വീടുകള്‍ നിര്‍മിച്ച് നല്‍കിയത്. അടിക്കടിയുണ്ടാകുന്ന പ്രകൃതി ദുരന്തങ്ങള്‍ കേരളത്തിന്റെ വികസന മാതൃകകളെ തകിടം മറിക്കുന്ന ഒന്നാണ്. കേരളത്തില്‍ ഇപ്പോള്‍ ചര്‍ച്ചചെയ്യുന്നത് വന്‍കിട പദ്ധതികളെ കുറിച്ചാണ്. എന്നാല്‍ കാലാവസ്ഥ വ്യതിയാനവും അതോടൊപ്പം മനുഷ്യ ഇടപെടല്‍ കൊണ്ടുള്ള ദുരന്തങ്ങളും ആവര്‍ത്തിക്കുന്ന ഒരു പ്രദേശത്തു മൂലധനത്തെ കേന്ദ്രീകരിച്ചുള്ള വികസന മാതൃകയ്ക്ക് പരിമിതികള്‍ ഉണ്ട്. അത് കൊണ്ട് തന്നെ ദുരന്ത നിവാരണത്തില്‍ വികസനത്തെ പ്രത്യേകിച്ചും മൂലധനത്തെ മാത്രം കേന്ദ്രീകരിച്ചുള്ള വികസനത്തിന് പരിമിതികള്‍ ഉണ്ട്. എന്നാല്‍ അത്തരമൊരു വികസന മാതൃകയെ കുറിച്ചല്ല ഇന്ന് കേരളം ചര്‍ച്ചചെയ്യുന്നത്. ദുരന്ത മുഖത്തെ വികസന ചര്‍ച്ചകള്‍ എന്നാല്‍ മൂലധനത്തെ നിയന്ത്രിക്കുന്ന വികസന മാതൃകകള്‍ ആണ്. അത്തരം മാതൃകകള്‍ നവലിബറല്‍ വികസന ആശയങ്ങള്‍ക്ക് പ്രാധാന്യം നല്‍കുന്ന ഒരു സംവിധാനത്തില്‍ അപ്രാപ്യമാണ്. കേരളം ഇതിനൊരു അപവാദമല്ല. അത് കൊണ്ട് തന്നെ ദുരന്തത്തിന്റെ ആഘാതം കുറക്കുക എന്ന ആശയത്തിന് പ്രാധാന്യം നഷ്ടപ്പെടും. ദുരന്തത്തിന്റെ ആഘാതം കുറക്കാനുള്ള നടപടികള്‍ പുനരധിവാസത്തോടൊപ്പം നടപ്പിലാക്കേണ്ടതാണ്, എന്നാല്‍ നിലവില്‍ അത്തരമൊരു പുനരധിവാസം കേരളത്തില്‍ നടപ്പിലാക്കാനുള്ള സാധ്യത കാണുന്നില്ല. സുസ്ഥിര വികസന മാതൃകപോലെ പ്രധാനപ്പെട്ടതാണ് സുസ്ഥിര പുനരധിവാസവും. കേരളം പോലെയുള്ള ഒരു സംസ്ഥാനത്തുണ്ടാകേണ്ടതും നിലവിലെ രീതികളില്‍ നിന്നും മാറികൊണ്ടുള്ള പുനരധിവാസവും ദുരന്ത നിവാരണവുമാണ്.