മതവും രാഷ്ട്രീയവും: സങ്കീര്‍ണമായ ഇടപെടലുകള്‍
മതവും രാഷ്ട്രീയവും അവയുടെ കാതലായ വിശ്വാസങ്ങളുടെയും മൂല്യങ്ങളുടെയും സംവിധാനങ്ങളാണ്. ഇവ മനുഷ്യസമൂഹത്തില്‍ വളരെക്കാലമായി ഇഴചേര്‍ന്നിരിക്കുന്നു. അഗാധവും പലപ്പോഴും സങ്കീര്‍ണവുമായ വഴികളില്‍ ഇവ പരസ്പരം സ്വാധീനിക്കുന്നു. ഈ രണ്ട് ശക്തികള്‍ തമ്മിലുള്ള ബന്ധം ലോകമെമ്പാടുമുള്ള ചരിത്രത്തിന്റെയും ഭരണത്തിന്റെയും സാമൂഹ്യമൂല്യങ്ങളുടെയും ഗതിയെ രൂപപ്പെടുത്തി. മാനവ നാഗരികതയുടെ അടിസ്ഥാനഘടകമായ മതം സഹസ്രാബ്ദങ്ങളായി സംസ്‌കാരങ്ങളെയും ധാര്‍മികമൂല്യങ്ങളെയും ലോകവീക്ഷണങ്ങളെയും രൂപപ്പെടുത്തുന്നതില്‍ പ്രധാന പങ്കുവഹിച്ചിട്ടുണ്ട്. മതം സാധാരണയായി ദൈവികത, ആത്മീയത, ധാര്‍മികത എന്നിവയുടെ കാര്യങ്ങളില്‍ ഇടപെടുമ്പോള്‍ രാഷ്ട്രീയം ഭരണം, വിഭവങ്ങളുടെ വിതരണം, നിയമങ്ങളുടെ സൃഷ്ടിയും നടപ്പാക്കലും എന്നിവയുമായി ബന്ധപ്പെട്ടിരിക്കുന്നു. മതവും രാഷ്ട്രീയവും തമ്മിലുള്ള ബന്ധം സങ്കീര്‍ണവും പലപ്പോഴും വിവാദപരവുമാണ്. ആഗോളതലത്തില്‍ത്തന്നെ സമൂഹങ്ങള്‍ക്കും സര്‍ക്കാരുകള്‍ക്കും വലിയ പ്രതിസന്ധികള്‍ ഉണ്ടാക്കാറുമുണ്ട്. ഈ ലേഖനത്തില്‍ മതവും രാഷ്ട്രീയവും തമ്മിലുള്ള സങ്കീര്‍ണമായ ചലനാത്മകതയെക്കുറിച്ച് പരിശോധിക്കുന്നതോടൊപ്പം ഇവ എങ്ങനെ ഇടപഴകുന്നു, ഇവയുടെ സാധ്യമായ നേട്ടങ്ങള്‍, ആധുനിക സമൂഹങ്ങള്‍ക്ക് ഇവ ഉയര്‍ത്തുന്ന വെല്ലുവിളികള്‍ എന്നിവ പരിശോധിക്കുന്നു.
പല രാഷ്ട്രീയ നേതാക്കളുടെയും പൗരന്മാരുടെയും ധാര്‍മിക തീരുമാനങ്ങളില്‍ മതം ഒരു പ്രധാന പങ്കുവഹിക്കുന്നു. മതപരമായ വിശ്വാസങ്ങളില്‍ നിന്ന് ഉരുത്തിരിഞ്ഞ ധാര്‍മിക തത്ത്വങ്ങള്‍ക്ക് ഒരു രാജ്യത്തിന്റെ നിയമപരമായ ചട്ടക്കൂട് രൂപപ്പെടുത്താന്‍ കഴിയും. ഗര്‍ഭച്ഛിദ്രം, സ്വവര്‍ഗ വിവാഹം, ആത്മഹത്യകള്‍ തുടങ്ങിയ വിഷയങ്ങളിലെ നയങ്ങളെ ഇവ സ്വാധീനിക്കുന്നു. പലപ്പോഴും രാഷ്ട്രീയ നേതാക്കളും ഉദ്യോഗസ്ഥരും തീരുമാനങ്ങളെടുക്കുമ്പോള്‍ അവര്‍ ഉള്‍പ്പെടുന്ന സമൂഹത്തിന്റെ ധാര്‍മിക വീക്ഷണങ്ങള്‍ അവരെ സ്വാധീനിച്ചേക്കാം. ഇന്ത്യന്‍ സ്വാതന്ത്ര്യ സമരത്തിലെ പ്രമുഖ നേതാവും അഹിംസാത്മകമായ ചെറുത്തുനില്‍പ്പിന്റെ വക്താവുമായ മഹാത്മാഗാന്ധിക്ക് രാഷ്ട്രീയത്തില്‍ മതത്തിന്റെ സ്വാധീനത്തെക്കുറിച്ച് അഗാധമായ ചിന്തകളുണ്ടായിരുന്നു. ഈ വിഷയത്തെക്കുറിച്ചുള്ള അദ്ദേഹത്തിന്റെ വീക്ഷണങ്ങള്‍ ആഴത്തിലുള്ള ആത്മീയത, അഹിംസയോടുള്ള പ്രതിബദ്ധത, കൂടുതല്‍ നീതിയുള്ളതും ഉള്‍ക്കൊള്ളുന്നതുമായ ഒരു സമൂഹത്തിനായുള്ള ആഗ്രഹം എന്നിവയില്‍ നിന്ന് രൂപപ്പെട്ടുവന്നതാണ്.
GANDHI | PHOTO: WIKI COMMONS
രാഷ്ട്രീയത്തിന്റെ ധാര്‍മിക അടിത്തറയായി പ്രവര്‍ത്തിക്കാന്‍ മതത്തിന് കഴിയുമെന്ന് ഗാന്ധി വിശ്വസിച്ചു. രാഷ്ട്രീയ നേതാക്കന്മാരെയും പൗരന്മാരെയും ന്യായമായ തീരുമാനങ്ങള്‍ എടുക്കുന്നതിലേക്ക് നയിക്കാന്‍ കഴിയുന്ന ധാര്‍മിക തത്ത്വങ്ങളുടെ ഉറവിടമായി അദ്ദേഹം മതത്തെ കണ്ടു. അദ്ദേഹത്തെ സംബന്ധിച്ചിടത്തോളം മതം കേവലം ആചാരങ്ങളുടെ ഒരുകൂട്ടം മാത്രമല്ല രാഷ്ട്രീയ പ്രവര്‍ത്തകര്‍ അറിയേണ്ട ഒരു ജീവിതരീതിയായിരുന്നു. എല്ലാ മതത്തില്‍പ്പെട്ടവരും സമാധാനപരമായി സഹവസിക്കുകയും പരസ്പര വിശ്വാസങ്ങളെ ബഹുമാനിക്കുകയും ചെയ്യുന്ന ഒരു സമൂഹമാണ് അദ്ദേഹം വിഭാവനം ചെയ്തത്. രാഷ്ട്രീയ നേട്ടത്തിനോ അക്രമത്തിനോ വേണ്ടി മതത്തെ ദുരുപയോഗം ചെയ്യുമ്പോള്‍ അത് വിനാശകരമായ പ്രത്യാഘാതങ്ങള്‍ ഉണ്ടാക്കുമെന്ന് അദ്ദേഹം തിരിച്ചറിഞ്ഞു. സമൂഹത്തിലെ ഏറ്റവും ദുര്‍ബലരും ദരിദ്രരുമായ അംഗങ്ങളുടെ സേവനത്തിനാണ് രാഷ്ട്രീയം ഊന്നല്‍നല്‍കേണ്ടതെന്ന് അദ്ദേഹം വിശ്വസിച്ചു. മതം, ആത്മാര്‍ത്ഥതയോടും സഹിഷ്ണുതയോടും കൂടി ആചരിക്കുമ്പോള്‍, രാഷ്ട്രീയത്തില്‍ നന്മയ്ക്കുള്ള ഒരു ശക്തിയാകുമെന്നും, നേതാക്കളെയും പൗരന്മാരെയും സത്യത്തിലേക്കും അഹിംസയിലേക്കും സാമൂഹിക നീതിയിലേക്കും നയിക്കാന്‍ ഇവയ്ക്ക് കഴിയുമെന്നും അദ്ദേഹം വിശ്വസിച്ചു. എന്നിരുന്നാലും, മതഭ്രാന്തിന്റെ അപകടങ്ങള്‍ തിരിച്ചറിയുകയും സമൂഹത്തിന്റെ മൊത്തത്തിലുള്ള പുരോഗതിക്കായി ആത്മീയ മൂല്യങ്ങള്‍ ഉള്‍ക്കൊള്ളുന്ന ഒരു മതേതര രാഷ്ട്രീയത്തിന്റെ പ്രാധാന്യം ഊന്നിപ്പറയുകയും ചെയ്തു.
സമൂഹങ്ങള്‍ വികസിക്കുകയും കൂടുതല്‍വൈവിധ്യപൂര്‍ണമാവുകയും ചെയ്യുമ്പോള്‍, രാഷ്ട്രീയ മേഖലയില്‍ മതവിശ്വാസങ്ങളുടെയും മതേതര മൂല്യങ്ങളുടെയും സഹവര്‍ത്തിത്വത്തെ ഉള്‍ക്കൊള്ളാനുള്ള വഴികള്‍ കണ്ടെത്തേണ്ടത് നിര്‍ണായകമാണ്. ജനാധിപത്യ തത്ത്വങ്ങളോടുള്ള പ്രതിബദ്ധതയ്‌ക്കൊപ്പം മതപരവും മതേതരവുമായ കമ്മ്യൂണിറ്റികള്‍ തമ്മിലുള്ള തുറന്നതും ആദരവുള്ളതുമായ സംഭാഷണം, ഈ സങ്കീര്‍ണമായ ബന്ധത്തെ ശരിയായ ദിശയില്‍ നയിക്കാന്‍ സഹായിക്കുകയും, മാറിക്കൊണ്ടിരിക്കുന്ന നമ്മുടെ ലോകത്ത് മതത്തിന്റെയും രാഷ്ട്രീയത്തിന്റെയും കൂടുതല്‍ സമഗ്രവും യോജിപ്പുള്ളതുമായ സഹവര്‍ത്തിത്വത്തെ പ്രോത്സാഹിപ്പിക്കുകയും ചെയ്യും.
രാഷ്ട്രീയം ഒരു രാജ്യത്തെ ആകെ ജനങ്ങളുടെ ഭൗതിക ജീവിതത്തെ പരിപോഷിപ്പിക്കുന്നു. വ്യത്യസ്ത മതവിശ്വാസികള്‍ ഉള്‍പ്പെടുന്ന ഒരു രാജ്യത്ത് അവര്‍ പരസ്പരം ഏറ്റുമുട്ടുന്നതിനുള്ള സാധ്യതകള്‍ ഉണ്ട്. അത് ഒഴിവാക്കുന്നതിന് മതേതര മൂല്യബോധം വളര്‍ത്തിയെടുക്കേണ്ടതാണ്. അതിനായി മത സൗഹാര്‍ദത്തിന്റെയും മതാതീതമായ ഒത്തൊരുമയുടെയും കാഴ്ചപ്പാടുകള്‍ രൂപപ്പെടുത്താന്‍ രാഷ്ട്രീയത്തിന് കഴിയണം. ഒരു മതേതര രാജ്യത്ത് മതങ്ങള്‍ രാഷ്ട്രീയ കാര്യങ്ങളിലോ രാഷ്ട്രഭരണകര്‍ത്താക്കള്‍ മതകാര്യങ്ങളിലോ ഇടപെടുന്നത് ആശാസ്യമല്ല. ഇവിടെ 'ദൈവത്തിനുള്ളത് ദൈവത്തിന്, സീസറിനുള്ളത് സീസറിന്' എന്ന ആപ്തവാക്യം ശ്രദ്ധേയമാണ്. ഈ അവസരത്തില്‍ 'ദൈവം' മതത്തേയും 'സീസര്‍' രാഷ്ട്രത്തേയും പ്രതിനിധീകരിക്കുന്നു.
REPRESENTATIVE IMAGE | PHOTO: WIKI COMMONS
മതം രാഷ്ട്രീയത്തില്‍ ഇടപെടുന്നത് രാഷ്ട്രീയ അധികാരം കൈവശപ്പെടുത്തി മതവിശ്വാസികളുടെ സ്വാര്‍ത്ഥതാല്‍പ്പര്യങ്ങള്‍ സംരക്ഷിക്കുന്നതിനുവേണ്ടിയാണ്. വിവിധ രാഷ്ട്രീയ സാമൂഹിക പ്രസ്ഥാനങ്ങള്‍ക്ക് മതം അവരുടെ സ്വത്വത്തിന്റെയും ഐക്യദാര്‍ഢ്യത്തിന്റെയും ഉറവിടമാകാം. മതവിഭാഗങ്ങള്‍ക്ക് തങ്ങളുടെ വിശ്വാസങ്ങള്‍ ഭീഷണിപ്പെടുത്തപ്പെടുകയോ പാര്‍ശ്വവല്‍കരിക്കപ്പെടുകയോ ചെയ്യുന്നുവെന്ന് തോന്നുമ്പോള്‍ ഇത് രാഷ്ട്രീയ സംഘര്‍ഷത്തിലേക്ക് നയിച്ചേക്കാം. വിവിധ മതങ്ങള്‍ അവരവരുടേതായ താല്‍പ്പര്യങ്ങള്‍ക്ക് രാഷ്ട്രീയം ആയുധമാക്കാന്‍ ശ്രമിക്കുമ്പോള്‍ അത് വര്‍ഗീയതയായി മാറുകയും വര്‍ഗീയ സംഘര്‍ഷങ്ങള്‍ക്ക് ഇടയാക്കുകയും ചെയ്യുന്നു. നമ്മുടെ രാജ്യത്തു നടന്ന ഗുജറാത്ത് കലാപവും മണിപ്പൂര്‍ സംഘര്‍ഷങ്ങളും ഇതിന് ഉത്തമോദാഹരണങ്ങളാണ്. ഇത്തരം സംഘര്‍ഷങ്ങള്‍ ഒരു രാജ്യത്തെ സമാധാനപരമായ ജീവിതത്തിന് ഭീഷണിയായിത്തീരുന്നു. അതുപോലെതന്നെ മതരാഷ്ട്രങ്ങള്‍ തമ്മിലുള്ള സംഘര്‍ഷങ്ങള്‍ ഉയര്‍ന്നുവരുന്നത് ലോകസമാധാനത്തിനുതന്നെ വലിയ ഭീഷണിയുയര്‍ത്തുന്നതാണ്. ഉദാഹരണത്തിന് മധ്യപൂര്‍വ ദേശത്ത് പലസ്തീനും ഇസ്രയേലും തമ്മിലുള്ള മതപരമായ പ്രശ്നങ്ങള് ഇന്ന് രാഷ്ട്രീയ സംഘര്‍ഷങ്ങളായി മാറിയിരിക്കുന്നു. ഇതിന് രമ്യമായ പരിഹാരം കാണാന്‍ കഴിഞ്ഞില്ലെങ്കില്‍ മനുഷ്യരാശിയെത്തന്നെ ഇല്ലാതാക്കിയേക്കാവുന്ന മറ്റൊരു ലോകമഹായുദ്ധം നടന്നേക്കാം.
ഗുണങ്ങള്‍
മതം പലപ്പോഴും വ്യക്തികള്‍ക്കും സമൂഹങ്ങള്‍ക്കും ശക്തമായ ധാര്‍മിക അടിത്തറ നല്‍കുന്നു. തീരുമാനങ്ങള്‍ എടുക്കുന്നതിലും അവരുടെ മൂല്യങ്ങള്‍ രൂപപ്പെടുത്തുന്നതിലും ആളുകളെ നയിക്കാന്‍ ഇതിന് കഴിയും. ഈ മൂല്യങ്ങള്‍ സാമൂഹിക ഐക്യം, നീതി, അനുകമ്പ എന്നിവ പ്രോത്സാഹിപ്പിക്കുന്ന തത്ത്വങ്ങളുമായി പൊരുത്തപ്പെടുമ്പോള്‍ അത് പ്രയോജനകരമാകും. രാഷ്ട്രീയത്തില്‍, ഈ മൂല്യങ്ങളെ പ്രതിഫലിപ്പിക്കുന്ന നയങ്ങളിലേക്കും നിയമങ്ങളിലേക്കും വിവര്‍ത്തനം ചെയ്യാനും അതുവഴി കൂടുതല്‍ നീതിനിഷ്ഠവും മാനുഷികവുമായ ഒരു സമൂഹത്തെ കെട്ടിപ്പടുക്കുവാനും കഴിയും. രാഷ്ട്രീയ തീരുമാനങ്ങള്‍ എടുക്കുന്നതിന് ശക്തമായ ധാര്‍മിക അടിത്തറ നല്‍കാന്‍ മതത്തിന് കഴിയും. സങ്കീര്‍ണമായ ധാര്‍മിക പ്രശ്നങ്ങള് കൈകാര്യം ചെയ്യാന്‍ ഇവ നമ്മെ സഹായിക്കുന്നു.
മത സംഘടനകള്‍ പലപ്പോഴും ജീവകാരുണ്യ പ്രവര്‍ത്തനങ്ങളില്‍ ഏര്‍പ്പെടുകയും, ദരിദ്രര്‍ക്കും ദുര്‍ബലര്‍ക്കും സഹായം നല്‍കുകയും ചെയ്യുന്നു. ഈ ശ്രമങ്ങള്‍ക്ക് ഭരണകൂടത്തിന്റെ ഭാരം ലഘൂകരിക്കാനും സാമൂഹിക ക്ഷേമത്തിന് സംഭാവന നല്‍കാനും കഴിയും. പൊതുനന്മ മെച്ചപ്പെടുത്തുന്നതിനും സാമൂഹിക പ്രശ്നങ്ങള് പരിഹരിക്കുന്നതിനും സര്‍ക്കാരുകള്‍ക്ക് മതസ്ഥാപനങ്ങളുമായി പങ്കാളിത്തമാകാം. ദുരന്ത നിവാരണം, ആരോഗ്യ സംരക്ഷണം, ദാരിദ്ര്യനിര്‍മാര്‍ജനം എന്നിവയില്‍ ഈ സഹകരണം പലപ്പോഴും കാണപ്പെടുന്നു. മതസംഘടനകളും സര്‍ക്കാരുകളും തമ്മില്‍ സഹകരിച്ചുള്ള ശ്രമങ്ങള്‍ കൂടുതല്‍ ഫലപ്രദവും കാര്യക്ഷമവുമായ സാമൂഹികക്ഷേമ പരിപാടികളിലേക്ക് നയിക്കും.
വെല്ലുവിളികള്‍
മതങ്ങള്‍ പലപ്പോഴും അസമത്വത്തിലേക്കും സാമൂഹിക വിഭജനത്തിലേക്കും നയിക്കുന്ന വിവേചനത്തെ ന്യായീകരിക്കുന്നു. മതവിശ്വാസങ്ങള്‍ രാഷ്ട്രീയത്തില്‍ ഇടപെടുമ്പോള്‍ അത് രാഷ്ട്രീയധ്രുവീകരണത്തിന് ഇടയാക്കുകയും വിവിധ മതവിഭാഗങ്ങള്‍ തമ്മിലുള്ള സഹകരണത്തെ തടസ്സപ്പെടുത്തുകയും ചെയ്യുന്നു. ചില സന്ദര്‍ഭങ്ങളില്‍ മതസ്ഥാപനങ്ങള്‍ രാഷ്ട്രീയ കാര്യങ്ങളില്‍ അനാവശ്യ സ്വാധീനം ചെലുത്തുവാന്‍ ശ്രമിക്കാറുണ്ട്. ഇത് ഭരണത്തിന്റെ മതേതരസ്വഭാവം കുറയുന്നതിലേക്ക് നയിക്കാം. മതവിശ്വാസങ്ങളെ രാഷ്ട്രീയത്തില്‍ സംയോജിപ്പിക്കുന്നത് മതേതര, ന്യൂനപക്ഷ വിഭാഗങ്ങളെ പാര്‍ശ്വവല്‍കരിക്കുകയും ഒഴിവാക്കുകയും ചെയ്യാനുള്ള സാധ്യത വര്‍ദ്ധിപ്പിക്കുന്നു.
മതം പലപ്പോഴും അതിന്റെ അനുയായികളുടെ പെരുമാറ്റത്തെ നയിക്കുന്ന ധാര്‍മികമായ ഒരു ചട്ടക്കൂട് നല്‍കുന്നു. എന്നിരുന്നാലും, വ്യത്യസ്ത മതങ്ങള്‍ക്ക് പരസ്പരവിരുദ്ധമായ ധാര്‍മിക നിയമങ്ങള്‍ ഉള്ളപ്പോള്‍, തര്‍ക്കങ്ങള്‍ ഉണ്ടാകാം. ഈ ധാര്‍മിക സംഘര്‍ഷങ്ങള്‍ മതസമൂഹങ്ങള്‍ക്കിടയില്‍ പിരിമുറുക്കങ്ങള്‍ക്കും തെറ്റിദ്ധാരണകള്‍ക്കും കാരണമാകും. ഉദാഹരണത്തിന്, ഗര്‍ഭച്ഛിദ്രം, എല്‍.ജി.ബി.ടി.ക്യു. അവകാശങ്ങള്‍, ലിംഗഭേദം തുടങ്ങിയ വിഷയങ്ങളെക്കുറിച്ചുള്ള ചര്‍ച്ചകള്‍ മതവിഭാഗങ്ങളും മതേതര സമൂഹവും തമ്മില്‍ കലഹത്തിന് കാരണമായിട്ടുണ്ട്. ഇത്തരം അഭിപ്രായവ്യത്യാസങ്ങള്‍ സമുദായങ്ങളെ ധ്രുവീകരിക്കുന്നതിലൂടെയും തുറന്ന സംവാദങ്ങളെ തടസ്സപ്പെടുത്തുന്നതിലൂടെയും സാമൂഹിക സൗഹാര്‍ദത്തെ പ്രതികൂലമായി ബാധിക്കും.
REPRESENTATIVE IMAGE | PHOTO: WIKI COMMONS
മതസൗഹാര്‍ദം തകര്‍ക്കാനുള്ള മതത്തിന്റെ കഴിവിന്റെ ഏറ്റവും വിനാശകരമായ പ്രകടനമാണ് മതതീവ്രവാദം. അക്രമത്തെയും ഭീകരതയെയും ന്യായീകരിക്കാന്‍ തീവ്രവാദികള്‍ മതത്തെ ഒരു കാരണമായി ഉപയോഗിക്കുന്നു. റാഡിക്കല്‍ പ്രത്യയശാസ്ത്രങ്ങള്‍ ഭീകരതയിലേക്കും കുഴപ്പത്തിലേക്കും നയിച്ചേക്കാം. മതതീവ്രവാദം ഏതെങ്കിലും ഒരു വിശ്വാസത്തിന് മാത്രമുള്ളതല്ല, അത് സമൂഹങ്ങളില്‍ ഭയത്തിന്റെയും അവിശ്വാസത്തിന്റെയും സംഘര്‍ഷത്തിന്റെയും അന്തരീക്ഷം സൃഷ്ടിക്കും.
അനേകര്‍ക്ക് ആശ്വാസത്തിന്റെയും മാര്‍ഗനിര്‍ദേശത്തിന്റെയും ഉറവിടമായി ഇത് വര്‍ത്തിക്കുമ്പോള്‍തന്നെ, മറ്റേതൊരു പ്രത്യയശാസ്ത്രത്തെയും വിശ്വാസപ്രമാണത്തെയുംപോലെ മതത്തിനും സാമൂഹിക സൗഹാര്‍ദം തകര്‍ക്കാന്‍ കഴിവുണ്ടെന്ന് തിരിച്ചറിയേണ്ടത് അത്യാവശ്യമാണ്. മതം ഇങ്ങനെ തെറ്റിദ്ധരിക്കപ്പെടുകയോ ദുരുപയോഗം ചെയ്യപ്പെടുകയോ ചെയ്യുമ്പോള്‍ അത് ആളുകള്‍ക്കിടയില്‍ സംഘര്‍ഷത്തിനും ഭിന്നതയ്ക്കും കാരണമാകുന്നു. ഈ ലേഖനം മതം അന്തര്‍ലീനമായി ഭിന്നിപ്പിക്കുന്നതാണെന്ന് അവകാശപ്പെടുന്നില്ല, മറിച്ച് അത് വിഭജന ആവശ്യങ്ങള്‍ക്കായി ദുരുപയോഗം ചെയ്യാവുന്ന സന്ദര്‍ഭങ്ങളെ എടുത്തുകാണിക്കുന്നു എന്ന് മാത്രം.
ചരിത്രത്തിലുടനീളം രാഷ്ട്രീയ കൃത്രിമത്വത്തിനുള്ള ഒരു ഉപകരണമായി മതത്തെ ഉപയോഗിച്ചിട്ടുണ്ട്. അധികാരം നേടാനും തങ്ങളുടെ അജണ്ടകള്‍ മുന്നോട്ടുകൊണ്ടുപോകാനും നേതാക്കള്‍ മതവികാരത്തെ കൈമുതലാക്കിയിട്ടുണ്ട്. ഈ കൃത്രിമത്വം മതപരവും അല്ലാത്തതുമായ വ്യത്യസ്ത വിഭാഗങ്ങള്‍ക്കിടയിലും വിഭജനത്തിന് കാരണമാകും.
മതവും രാഷ്ട്രീയവും തമ്മിലുള്ള ബന്ധം അന്തര്‍ലീനമാണ്. പ്രതികൂലമായ പ്രത്യാഘാതങ്ങള്‍ മതേതരത്വത്തിന്റെ യുക്തിസഹമായ തത്ത്വങ്ങള്‍ ഉയര്‍ത്തിപ്പിടിച്ച് പരിഹരിക്കാനാകും. മതസ്വാതന്ത്ര്യത്തെ മാനിക്കുന്ന സന്തുലിതാവസ്ഥ സമൂഹത്തില്‍ കൈവരിക്കേണ്ടത് അനിവാര്യമാണ്. രാഷ്ട്രീയത്തില്‍ മതത്തിന്റെ നല്ല വശങ്ങള്‍ പ്രയോജനപ്പെടുത്തുന്നതിനുള്ള സങ്കീര്‍ണമായ ഇടപെടലിനോട് സൂക്ഷ്മവും പ്രതികരണാത്മകവുമായ സമീപനം ആവശ്യമാണ്. ആത്യന്തികമായി സഹിഷ്ണുത, ഉള്‍ക്കൊള്ളല്‍, സാമൂഹിക നീതി എന്നിവയുടെ തത്ത്വങ്ങളാല്‍ നയിക്കപ്പെടുമ്പോള്‍ മതത്തിന്റെയും രാഷ്ട്രീയത്തിന്റെയും സഹവര്‍ത്തിത്തം നല്ലതിനായുള്ള ശക്തിയായിത്തീരുന്നു. മതപരമായ അതിര്‍വരമ്പുകള്‍ക്കതീതമായി മാനവിക മൂല്യങ്ങളിലും തത്ത്വങ്ങളിലും ശ്രദ്ധകേന്ദ്രീകരിക്കുന്നതിലൂടെ മത വൈവിധ്യത്തെ സാമൂഹിക സൗഹാര്‍ദവുമായി സമന്വയിപ്പിക്കാന്‍ സാധിക്കും. മതം, രാഷ്ട്രീയം എന്നീ രണ്ട് ശക്തികള്‍ക്കിടയില്‍ സന്തുലിതാവസ്ഥ സൃഷ്ടിക്കുന്നത് സങ്കീര്‍ണമായ ഒരു ശ്രമമാണ്. ഇത് കൈവരിക്കുന്നതിന് ജാഗ്രതയും വൈവിധ്യത്തോടുള്ള ആദരവും നീതിയുടെയും സമത്വത്തിന്റെയും തത്ത്വങ്ങള്‍ ഉയര്‍ത്തിപ്പിടിക്കാനുള്ള പ്രതിബദ്ധതയും ആവശ്യമാണ്.